NGUOI VIET IT NOI XIN LOI VA CAM ON

Alison R. Bishop cũng nhận xét về cách cư xử của người Việt hàng ngày. Anh than rằng người Việt không biết nói câu “xin lỗi” vì sợ bẽ mặt, xấu hổ dù họ có lỗi rõ ràng. Đó cũng là nguyên nhân gây ra nhiều cuộc cãi vã, ẩu đả vô ích.

            Tuần trước, trên đường đi dự tiệc, tôi ngừng xe để đổ xăng. Người bán xăng vô ý đổ nhiều qúa, làm tràn xăng ra ngoài, và xăng bắn lên chiếc áo sơ mi mới tôi đang mặc. Bị dơ áo bất ngờ, tôi không biết phải nói sao với người bơm xăng, tôi chỉ nhìn chòng chọc vào ông ta.  Người bán xăng cũng không nói một lời nào cả. Thực ra, ông ta có vẻ muốn ngó lơ tôi, và quay sang phục vụ người khách hàng kế tiếp. Trong lúc đứng đó, tôi cảm thấy giận hết sức, và bối rối không hiểu vì sao người bán xăng có thái độ như vậy. Tại sao ông ta không biết mở miệng nói một câu xin lỗi?

Một lần khác tôi đang ngồi ăn trong tiệm, tôi nhặt được một miếng nhựa dẻo – plastic-trong bát phở tôi đang ăn. Tôi hỏi nhân viên phục vụ và chủ tiệm tại sao lại có miếng nhựa trong bát phở. Họ chỉ ngây người ra nhìn tôi, không nói một câu nào cả. Một lát sau, họ đem ra cho tôi một bát phở khác, nhưng họ không thèm nói một lời xin lỗi, hay biểu lộ sự đáng tiếc về việc làm sai trái của mình. Với thái độ lạnh lùng, vô cảm của người phục vụ và chủ tiệm, tôi ăn mất ngon. Sau khi trả tiền, tôi ra về, trong lòng tự hứa rằng từ nay mình sẽ không bao giờ quanh trở lại tiệm phở này nữa. Tôi thắc mắc không hiểu những người làm trong tiệm phở có học được bài học kinh nghiệm nào qua lỗi lầm của họ hay không? 

Sống ở Việt Nam nhiều năm, tôi nhận ra một điều là người Việt không muốn nhận mình làm điều gì sai và nói lời xin lỗi. Khi lỗi của họ rõ không chối được, họ chỉ đáp lại bằng thái độ lặng thinh và né tránh, có khi còn tìm cách cãi lại thay vì nhận trách nhiệm trước mặt người khác. Tôi từng cãi lộn với người khác bởi họ không chịu nhận là họ đã sai. Chuyện xảy ra khi tôi đến bệnh viện điền những mẫu bảo hiểm sức khoẻ. Mặc dù tôi đã điền xong các mẫu biểu đó, người nhân viên của bệnh viện cứ nhất định cả quyết rằng tôi không hề làm thủ tục điền các mẫu bảo hiểm. Về sau tôi được biết rằng cô nhân viên đó đã làm thất lạc mấy mẫu biểu tôi đã điền xong. Lẽ ra, cô ta nên  nhận lỗi mình làm mất những mẫu này, nói một câu xin lỗi, và lễ phép đề nghị tôi điền lại các mẫu biểu đó. Tại sao cô ta cứ muốn tranh cãi  về vấn đề này? 

Từ ngày còn bé, cha mẹ tôi đã tôi phải biết nói xin lỗi khi mình làm sai. Trong câu chuyện giữa những người trong gia đình, cha mẹ tôi vẫn thường nói câu xin lỗi khi nào họ làm sai. Tôi lớn lên trong khung cảnh mọi người sẵn sàng nói lời xin lỗi để bộc lộ sự quan tâm, lòng tử tế, và sự kính trọng nhau. Thực vậy, việc dạy cách xin lỗi người khác bắt đầu từ gia đình và nhà trường. Tuy vậy, ở Việt Nam, tôi tin rằng nhiều người lớn muốn chứng minh rằng họ luôn đúng và hiếm khi chịu nói xin lỗi với trẻ con. Như vậy làm sao họ có thể làm gương cho con cái học cách nói lời xin lỗi? Tôi phải công nhận rằng sự kiện này xảy ra từ những dị biệt văn hoá tận căn bản gốc rễ, và tôi tin rằng nó bắt nguồn từ tâm lý lo sợ bị mất mặt của dân Việt. Ở Tây phương, chúng tôi cũng coi trọng việc giữ thể diện, nhưng không đến mức gỉa vờ bỏ qua lỗi lầm của mình, và gây thiệt hại cho người khác.  

         Tôi không nghĩ có gì sai khi mình làm lỗi và nói câu xin lỗi, vì thường khi con người vẫn dễ gượng dậy sau khi làm lỗi, hay bị người khác gây ra điều lầm lỗi. Thái độ sẵn sàng nhận lỗi sẽ giúp quan hệ trở nên đẹp hơn.  Nếu một trong hai phe đụng xe ngỏ lời xin lỗi sẽ tránh được cãi vã, chửi nhau, làm trở ngại giao thông. Tại nơi làm việc, thay vì đổ lỗi cho nhau, nếu đứng ra nhận lỗi mình sẽ giúp quan hệ sở làm được cải tiến, và công việc kinh doanh sẽ dễ hơn.  Nếu làm gì sai, bạn nên nhận lỗi và nghĩ cách không  tái phạm. Né tránh không nhận lỗi hay đổ lỗi cho người khác sẽ chỉ làm cho bạn bị mất mặt với nhiều người hơn.

           Nguyễn Minh Tâm dịch